Kutsal İbranice veya klasik İbranice (), İbranice'nin arkaik bir formu olup, Akdeniz ile Şeria Nehri arasında kalan Kenan toprakları denen bölgede Semitik Kenan dillerinden biriydi. Ahit İbranicesi MÖ yaklaşık 10. yüzyıldan, İkinci Tapınak döneminin sonu olan MS 70 yılına kadar kullanılmıştır. Ahit İbranicesi en nihayetinde gelişip Mişna İbranicesine dönüştü ve bu dil MS 2. yüzyıla kadar devam etti. Tanah, sessiz harf iskeletinin ve Ortaçağ'da kullanılmaya başlanan sesli harf sisteminin geçirdiği evrelerin belgesel kanıtıdır. Ayrıca, kuzeydeki İsrail Krallığı ile güneydeki Yehuda Krallığı'ndaki lehçe farklılıkları da göze çarpmaktadır.
Kutsal İbranice çeşitli yazı sistemleriyle yazılmıştır. İbraniler MÖ 12. yüzyılda Fenike alfabesini benimsedi ve bu zamanla Paleo-İbrani alfabesine dönüştü. Bu alfabe Samiriler tarafından korundu ve bugün dahi Samiriler tarafından kullanılan Samiri alfabesinin temelini oluşturdu. Modern İbrani alfabesinin temelini oluşturan Aram alfabesi zamanla Paleo-İbrani alfabesinin yerini aldı. Tüm bu alfabeler. Ahit İbranicesindeki tüm sesleri karşılamıyordu, yine de Yunanca ve Latince uyarlamalar bu sesleri yansıttı. Bu alfabeler orijinalinde sadece sessiz harflerden oluşmaktaydı fakat matres lectionis denen bazı sessiz harfler sesli harf olarak kullanılmaya başlandı. Ortaçağ'da İbrani metinlerinde sesli harfleri göstermek için çeşitli diyakritik sistemler geliştirildi ve bugün bu sistemlerden en yaygını Tiberya sistemidir.
Kutsal İbranice'de bir seri "vurgusal" sessiz harfler bulunur ve bu harflerin söyleniş şekli tartışma konusudur; muhtemelen ejektif veya faringealdir. Erken Ahit İbranicesinde üç sessiz harfin alfabede karşılığı olmadığından alfebede olan harflerle birleştirilmiştir. Süreksiz harfler Aramca'nın etkisi altında gelişip sürtünmeli hale gelmiştir. Faringeal ve gırtlaksı fonemler bazı bölgelerde lehçe farkından dolayı yumuşamıştır; bu durum modern Samiri İbranicesine de yansımıştır. Sesli harf sistemi zaman içinde büyük değişiklikler geçirmiştir ve antik Yunanca ve Latince'ye farklı yansımıştır.
Kutsal İbranice'nin, "üç harf köklü" tipik Semitik morfoloji özelliği vardı ve belirli şablonlarla kelimeler oluşturulurdu. Bu dilde iki imla cinsi (eril, dişil) ve üç imla miktarı (tekil, çoğul, çift) bulunurdu. Yüklemler, ses, mod, yön ve zaman özelliklerini birlikte taşırdı. Yüklemde, zaman ve yön, vav (ו) bağlacından etkilenmekteydi. Kelime sırası genelde "yüklem-özne-nesne" sırasını takip edip yüklemler öznenin sayısı, cinsiyeti ve öznelliğine göre değişmekteydi. Zamir ekleri yükleme eklenince nesne, isime eklenince iyelik oluşturmaktaydı.
Kutsal İbranicesi için kullanılan ilk yazılı kanıtlarda bölgenin adı verilip "שפת כנען" (Kenan dili)1 denmektedir.2 Eski Ahit bazen bu dil için "Yahudi dili" (יהודית) terimi kullanmaktadır.345 Helenistik dönemdeki Yunanca yazılarda bu dil için Hebraios ve Hebraïsti6 ve Mişna İbranicesinde עברית (İbranice) veya לשון עברית (İbrani dili)7 denmektedir.8 Bu terimin kökeni belirsizdir; ortaya atılan iddialara göre, Mısır ve yakın doğu kaynaklarında Hapiru diye geçen isimle anlamdaş olan ve Şeria Nehri üzerinden "geçiş"i simgeleyen "geçme" anlamı taşıyan Eber kelimsesinden türemiştir.910 Yahudiler ayrıca Mişna İbranicesinde bu dil için לשון הקדש (kutsal dil) demeye başlamıştır.11
Klasik İbranice, içinde bulunduğu duruma göre, Mişna İbranicesi dahil olmak üzere Ortaçağ öncesi konuşulan İbranice lehçelerini içerebileceği gibi sadece Tanah'ta kullanılan İbraniceyi de temsil etmek amacıyla kullanılabilir. Ahit İbranicesi ise Mişna İbranicesi lehçesinden önce kullanılan İbraniceyi temsil eder ve bazen Ölü Deniz Tomarları İbranicesi hariç tutulur. Yine duruma göre, Siloam yazıtı gibi Ahit dışı İbranice de Ahit İbranicesine dahil edilebilir.
Kutsal İbranice'nin öncesiyle ilgili arkeolojik kayıtlar Ahit İbranicesi ile ilgili olan kayıtlardan daha fazladır.12 Erken Kuzeybatı Semitik (EKBS) bulgular MÖ 2350 ile Bronz Çağı'nın sonu olan MÖ 1200 yılları arasını gösterir.13 İbranice dahil Kuzey Batı Semitik diller Demir Çağda (MÖ 1200 - MÖ 540) farklılaşmaya başlamıştır; öte yandan erken Ahit İbranicesi, Ugarca ve Amarna Kenancasından fazla farklı değildi.14
İbranice, MÖ 2. binyılın ikinci yarısında, Kenan toprakları olarak bilinen Şeria Nehri ile Akdeniz arasında kalan bölgede gelişti.15 İsrail kabileleri, MÖ 1. binyılda Kenan'da bir krallık kurdu; ardından bu krallık taht kavgası sonucunda kuzeyde İsrail ve güneyde Yehuda olmak üzere ikiye ayrıldı.16 MÖ 10. yüzyıla denk gelen en eski İbranice yazı, Hirbet Keyafa'da bulunmuştur.1718
İsrail Krallığı, MÖ 722'de Asurlular tarafından yıkıldı.19 Yehuda Krallığı ise MÖ 586'da Babilliler tarafından fethedildi; üst sosyal sınıf sürgüne gönderildi ve ilk tapınak yıkıldı.2021 Ardından Persler Yehuda'yı eyalet yapıp Yahudilerin geri dönmesine ve tapınağı tekrar inşa etmesine izin verdi.22 Bu hengameli dönemde İbranice, büyük ölçüde Aramca'dan etkilendi. Aramca, Celile ve Samiriye'yi içine alan kuzeyde ortak dile dönüştü.23 Yehuda'da, İbranice konuşulmaya devam edildiyse de sürgünden geri dönenler beraberinde Aramca etkisini de getirdi ve Aramca, Pers döneminde diğer etnik gruplarla iletişim kurmak için kullanıldı.24 İskender, MÖ 322'de Yehuda'yı fethetti ve bölge Helenist (Yunan) kültürünün altına girdi.25 Helenistik dönemde Yahudiye, Haşmonayimlerin altında bağımsızlığını kazandıysa da bir süre sonra Romalılar tarafından bağımsızlıklarına son verildi ve vali olarak Hirodes atandı.26 Romalılara karşı yapılan ayaklanmalardan birinde, MS 70'te ikinci tapınak yıkıldı; ikinci Bar Kohba Ayaklanması'nın ardından (132-135) Yahudi nüfus Yahudiye'den ayrıldı.27
İkinci Tapınak döneminden sonra Ahit İbranicesi, Mişna İbranicesine dönüştüyse de bu dil ayin diline dönüştü ve MS 200'lerde konuşulmamaya başlandı28 Ortaçağ İbranicesi, edebiyat ve ayinlerde kullanılmaya başlandı; 19. yüzyılda da Modern İbranice hayata geçirildi ve İsrail'in resmî dili oldu. Bu zamanda Klasik İbranice genelde İsrail'in devlet okullarında öğretilmektedir ve Ahit İbranicesi bazen modern İbrani edebiyatında kullanılmaktadır. Modern İbranice'de Ahit İbranicesi unsurları bulunduğundan Ahit İbranicesi, Modern İbranice konuşanlar tarafından hemen hemen kolaylıkla anlaşılabilmektedir.29
Ahit İbranicesi materyallerinin ana kaynaği Tanah'tır.3031 Filistin'in rutubetli iklimi papirüs ve parşömenlerin hızlıca yok olmasına sebep oldu; Tanah'ı yazıyla kopyalama azmi ile Mısır gibi daha kurak yerlerde bugün bu metin bugünlere kadar gelebilmiştir.32 Tanah'ın elyazmalarından hiçbiri MÖ 400'lerden öncesine dayanmamaktadır; fakat MÖ 7. ila 6. yüzyıllara ait iki gümüş ruloda rahip kutsaması bulunur.333435 Sesli harfler ve tonlama işaretleri Ahit'e MS 6. ila 10. yüzyılın başlarında eklenmiştir.36 Ahit'in okunuşunu muhafaza eden uzmanlara Masoretler denir. En iyi korunan ve hâlen kullanılmakta olan sistem Tiberya seslendirmesidir fakat Babil ve Filistin seslendirmeleri de bulunur.37 Filistin sistemi daha çok, Ahit'ten alıntı yapan piyutlarda bulunur.38
{{-}}
<table> <caption>İbranice'de Proto-Semitik sessizlerin dönüşü<a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref"><sup>1</sup></a><a href="#fn2" class="footnote-ref" id="fnref2" role="doc-noteref"><sup>2</sup></a></caption> <thead> <tr class="header"> <th><p>Proto-Semitik</p></th> <th><p>İbranice</p></th> <th><p>Örnekler</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>İbranice</p></td> <td><p>Aramice</p></td> <td><p>anlam</p></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><p><sup>1</sup></p></td> <td><p><strong>ז</strong>הב</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><sup>1</sup></p></td> <td><p>מא<strong>ז</strong>נים</p></td> <td><p>מא<strong>ז</strong>ניא</p></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><p><sup>1</sup></p></td> <td><p><strong>ש</strong>נה</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><sup>1</sup></p></td> <td><p><strong>ש</strong>נה</p></td> <td><p><strong>ת</strong>נה</p></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><p><sup>1</sup></p></td> <td><p><strong>צ</strong>ל</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><p>אר<strong>ץ</strong></p></td> <td><p>אר<strong>ע</strong></p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><sup>1</sup></p></td> <td><p><strong>צ</strong>רח</p></td> <td><p><strong>צ</strong>רח</p></td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote"></li> <li id="fn2" role="doc-endnote">Frank, Yitzhak (2003). Grammar for Gemara and Targum Onkelos. Jerusalem, Israel: Ariel United Israel Institutes. ISBN 1-58330-606-4.<a href="#fnref2" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> </ol> </section>İbranice'de Proto-Semitik sessizlerin dönüşü3940
Kutsal İbranice, Kuzeybatı Sami dillerinde Kenan dili'nin alt grubudur.4142
Kuzeybatı Sami dili olarak İbranice'de, ilk ses 'nin 'ye kaydığı görülür. Bu dil grubunda benzer bağımsız zamir sistemi görülür. Bazi arkaik formlarda, örneğin 'biz', birinci kişi zamirsel soneki olan -i veya -ya ekini alır ve bunu takiben diğer zamirler eklenir.43 Hal ekleri MÖ 2. binyılda Kuzeybatı Sami dillerinde görülmekteydi fakat ardından hemen hemen yok olmuştur.44 Memleştirme tekil isimlerde bulunmazken çoğul isimlerde sıkça kullanılır.45
Fenikece ve Aramca'nın iki farklı ucu temsil ettiği Kuzeybatı Sami dilinde Demir Çağ'da da (MÖ 1200 - MÖ 540) devam eden lehçe şekillenmiştir.4647 İbranice, Fenikece ile birlikte Kenancanın alt grubu olarak yer alır, bu alt grupta ayrıca Ammonca, Edomca ve Moabca da yer alır.48 Moabca, kendine has Aramca özellikler barındırsa da İbranicenin bir lehçesi olarak kabul edilebilir.4950 Ugarca şiirsel yapı, kelime dağarcığı ve imla olarak İbranice'ye büyük ölçüde benzese de bazı Kenan özelliklerinden yoksundur, bu benzerliğin sebebi yakın temas veya saklı arkaizm olabilir.51
İbranice, Kenan ünlü kayması yaşamıştır; Proto-Semitik 'nın (muhtemelen vurgu yapıldığı anlarda) 'ya kaydığı görülür5253 Kenan dilleriyle ortak olarak İbranice'de > , ve > kaymaları, ikiz ünlülerin düşmesi, ünlülerarası 'nin kaybı ve son harf olmayan /n/'nin kendisinden sonra gelen sessize asmile olması görülür.54 İbranice'deki tipik Kenani kelimelerden bazıları şunlardır: גג 'çatı', שלחן 'masa', חלון 'pencere', ישן 'eski', זקן 'yaşlı'.55 İbranice'de bulunan morfolojik Kenani özelliklerden bazıları şunlardır: eril çoğul imi -ם, biricni tekil şahıs zamiri אנכי, soru zamiri מי, belirli tanımlık ה- (MÖ 1. binyılda ortaya çıkmıştır) ve üçüncü dişil tekil şahıs fiil imi .56
Proto-Semitik'ten evrimleşen Ahit İbranicesi, diğer Kenan dilleri gibi, bazı sessizleri birleştirmiştir.575859 İbrani alfabesinin benimsenmesinden sonra birleşmenin yapıldığına dair bir kanıt yoktur.60
Tanah'ta kullanılan Ahit İbranicesi birçok edebi aşamanın birleşiminden oluşur. Ünsüzler metnin iskeletini oluşturan en eski bölüm olup seslendirme ve tonlama bu dilin sonraki dönemlerinde gerçekleşmiştir.61 Bu ilaveler MS 600'den sonra eklenmiştir; İbranice, konuşma dili olarak MS 200'lerde kullanılmamaya başlanmıştı.62 ünsüz metinden yansıyan Ahit İbranicesi ve Ahit dışı yazıtlar dönemlerine göre alt gruplara bölünebilir.
En eski Ahit İbranicesi olan Arkaik İbranice, Ahit'in şiirsel bölümlerinde ve monarşinin ilk yılları olan MÖ 1000 yılı civarındaki yazıtlarda bulunur.6364 Bu aşamaya ayrıca Eski İbranice veya Paleo-İbranice de denir ve bu dil Tanah'ın ilk katmanını oluşturur. Arkaik Ahit İbranicesinden gelen en eski kalıtlara örnek Tanah'ta yer alan Musa'nın ezgisi65 ve Debora'nın ezgisidir66.67 Ahit şiirleri bir dizi sözcüksel unsur kullanır; örneğin, nesirde 'görme' için ראה yerine חזה, 'büyük' için גדול yerine כביר kullanılır.68 Diğer Kuzeybatı Sami dilleriyle kökteş kelimeler bulunur; örneğin פעל (yapmak) ve חָרוּץ (altın) Kenanca ve Ugarca'da kullanılmaktaydı.69 Gramersel farklılıklardan bazıları זה, זוֹ ve זוּ olan işaret zamirleri, בל olumsuzluk eki ve morfoloji ve imlada çeşitli fiilsel ve zamirsel farklılıklardır.70
Tevrat'ın nesir kısımlarında, Neviim'de ve Ketuvim'in bazı bölümlerinde bulunan sürgün öncesi sonu Ahit İbranicesine 'Standart Ahit İbranicesi' denir.7172 Bu dönem MÖ 8. yy ile 6. yy arasına denk gelir. Arkaik İbranice'nin aksine Standart Ahit İbranicesi'ndeki belirli tanımlık eki ה-, i hali את ve bağlaçsızlık daha tutarlıdır.73
MÖ 587'de gerçekleşen Babil Sürgünü sonrasındaki Ahit İbranicesine 'Geç Ahit İbranicesi' denir.7475 Geç Ahit İbranicesi, fonolojik, morfolojik ve sözcüksel olarak Aramice'den etkilenmiştir, bu etki sonradan gelişen Tiberya seslendirme sisteminde de görülür.76
MÖ 200 ile MS 70 yılları arasına denk gelen ve Ölü Deniz Tomarlarından ortaya çıkan Kumran İbranicesi, Geç Ahit İbranicesi'nin uzantısıdır.77 Kumran İbrancesi, Ahit İbranicesi ile Mişna İbranicesi arasıda geçiş dönemi olarak da kabul edilebilir; yine de, Kumran İbranicesi'nde şahsına münhasır lehçe özellikleri bulunur.78
Ahit İbranicesi'ndeki lehçe farklılıklarının kanıtının biri 'da anlatılan şibolet hikâyesidir. Şeria Nehri'nin geçitlerini tutan Gilatlılar Efrayimoğulları'nı yakalamak için kişilere "şibolet" (שִׁבֹּ֤לֶת) dedirtirlerdi.79 Fakat bu kelimeye "sibolet" (סִבֹּ֤לֶת) diyen Efrayimoğullları kendilerini ele verirdi.80 Buradan çıkan sonuca göre Efrayim oğulları lehçesinde /ʃ/ sesi yerine /s/ sesi kullanılmaktaydı.81 Alternatif iddiaya göre, proto-Semitik fonem olan /θ/, /ʃ/ ses birimine dönüşmüştür.82 Fakat, proto-Semitik İbranice'de bulunan /ʃ/ sesi bu teoriyle çelişmektedir.83
Kuzey İsrail Krallığı'nda konuşulan "İsrail İbranicesi" ile güneydeki İbranice arasında fonolojik, sözcüksel ve dilbilgisel lehçe farklılıkları bulunur.84 Samiriye etrafında konuşulan kuzey lehçesi /aj/ fonemini "ay" olarak güney lehçesi ise "ayi" olarak söylerdi; örneğin "şarap" kelimesi için kuzeyde "yayn" ve güneyde "yayin" denirdi.8586 'de, lehçe farklılkları, kelime oyunu yapılarak aktarılmıştır; קַ֫יִץ ("kayitz") yerine, Kuzey Krallık nüfusuna konuşma yapan Amos, הַקֵּץ (haKatz) kelimesi kullanmıştır.87 Kuzey lehçesinin muhtemel diğer özelliklerinden bazıları, -ki eki olarak שֶ- kullanılması, "bilmek" fiili için דַעַת yerine דֵעָה ve "yapmak" fiili için עֲשוֹת yerine עֲשוֹ kullanılmasıdır.88 Samiriye bulguları "sene" için שנה yerine, Aramice'de de kullanılan שת kullanıldığını gösterir.89
Gırtlaksı fonemler olan /ħ ʕ h ʔ/ seslerinin zamanla bazı lehçelerde birleştiği görülür.90 Bu bulgular Ölü Deniz Tomarlarından gelmektedir.91 Samiri İbranicesi'nde arada bir [ʕ] kullanılsa da bu sesin genelde asmile olduğu gözlemlenir.92
| İsim | Paleo-İbrani | İbrani | Samiri | Fonetik değer (Sürgün öncesi))9394 (IPA) |
|---|---|---|---|---|
| Alef | א | ࠀ | [ʔ], ∅ | |
| Bet | ב | ࠁ | [b] | |
| Gimel | ג | ࠂ | [ɡ] | |
| Dalet | ד | ࠃ | [d] | |
| He | ה | ࠄ | [h], ∅ | |
| Vav | ו | ࠅ | [w], ∅ | |
| Zayin | ז | ࠆ | [z] | |
| Het | ח | ࠇ | [ħ], [χ]9596 | |
| Tet | ט | ࠈ | [tʼ]9798 | |
| Yud | י | ࠉ | [j], ∅ | |
| Kaf | כ, ך | ࠊ | [k] | |
| Lamed | ל | ࠋ | [l] | |
| Mem | מ, ם | ࠌ | [m] | |
| Nun | נ, ן | ࠍ | [n] | |
| Sameh | ס | ࠎ | [s] | |
| Ayin | ע | ࠏ | [ʕ], [ʁ]99100 | |
| Pe | פ, ף | ࠐ | [p] | |
| Tsadik | צ, ץ | ࠑ | [sʼ]101102 | |
| Kuf | ק | ࠒ | [q] veya [kʼ]103104 | |
| Reş | ר | ࠓ | [r] | |
| Şin | ש | ࠔ | [ʃ], [ɬ]105106 | |
| Tav | ת | ࠕ | [t] |
Keşfedilen en eski yazı, MÖ 10. yüzyıla ait olup Kirbet Keyafa'da bulunmuştur.107 15 cm x 16.5 cm ebatlarındaki bir çömlekte beş satır boyunca mürekkeple eski Fenike alfabesi formu olan Proto-Kenan alfabesiyle yazılar yer almaktadır.108109 Soldan sağa yazılan tablet, İbranice'nin hala gelişme aşamasında olduğunu göstermektedir.110
Gezer takvimi'nden de (~MÖ 10. yüzyıl) anlaşıldığı üzere İsrail diyarına yerleşen İsrail kabileleri MÖ 12. yüzyılda Fenike alfabesini benimsemiştir.111112 Bu yazım MÖ 10. veya 9. yüzyılda Paleo-İbranicesine dönüştü.113114115 Paleo-İbrani alfabesinin Fenike alfabesinden başlıca farkları, uzun sembollü harflerin aşağı doğru kıvrılması, Vav harfinin tepesinin kavisli olması ve Tav harfinin "x" şeklinde olmasıydı.116 Paleo-İbranicesiyle yazılmış en eski eser Moavca yazılan (kimilerine göre bu dil İbranice'nin bir lehçesidir) MÖ 9. yüzyılın ortalarına ait Meşa Steli'dir.117118 Antik İbrani alfabesi, Birinci Tapınak döneminin sonu olan MÖ 6. yüzyıla kadar kullanılmıştır.119 İkinci Tapınak döneminde bu yazı zamanla kaybolmuş ve Bar Kohba ayaklanmasının ardından Yahudiler tarafından tamamen terkedilmiştir.120121 Antik İbrani alfabesini kullanmaya devam eden Samiriler zamanla modern Samiri alfabesini yaratmıştır.122123
Birinci Tapınak döneminin sonunda, Fenike alfabesinin ayrı bir uzantısı olan Aramca alfabe bölgeye yayılınca Paleo-İbranice yerini bu alfabeye bıraktı.124 Aramca yazılmış bulunan en eski belgeler Ölü Deniz Tomarlarından çıkan Çıkış, Samuel ve Yeremya kitaplarına ait fragmanlardır ve bu belgeler MÖ 3. yüzyılın sonlarına veya MÖ 2. yüzyılın başlarına aittir.125 Görünen o ki, Ahit kitapları orijinalinde Paleo-İbranice ile yazılmış sonradan eklenen kitaplarda ise geç Asur yazısı kullanılmıştır.126 Asur yazısıyla yazılan Kumran metinlerinde tetragramaton ve diğer kutsal isimlerin Paleo-İbranicesiyle yazıldığı görülür; bu eylem Yahudi-Yunan Ahit tercümelerinde de görülür.127 Bir yandan konuşma İbranicesi Mişna İbranicesine dönüşürken öte yandan Tevrat yazılırken zamanla yazı geleneğinin geliştiği görülür.128 Özel yaşamda kaligrafik yazı stili kullanılırken Tevrat yazıldığında "kitap-yazısı" kullanılmaya başlandı.129 Mizrahi ve Aşkenazi kitap-yazısı stilleri, matbaa icat edilince benimsendi.130 Asur veya Kare-yazı olarak da bilinen modern İbrani alfabesi, Arami alfabesinden türemiştir.131
Fenike alfabesi MÖ 12. yüzyılda beş harfi kullanmayı bırakıp, 22 fonemi yansıtan alfabeyi kullanmaya başlamıştır.132 Sonuç olarak 22 harflik İbrani alfabesinde, antik Ahit İbranicesinde kullanılan fonemlerden daha az harf içermekteydi; özellikle <ח, ע, ש> harfleri iki farklı fonem için kullanılmaya başlandı.133 Ses kayması sonucunda ח, ע harflerinin fonemi teke düştü fakat (Samiri İbranicesinde hariç) ש harfi hala iki fonemi temsil eder.ש harfi "ş" sesi vermesine rağmen, "s" sesini elde etmek için eski Babil seslendirme sisteminde bu harfin üzerine ס üstim olarak kullanılırdı, Musa metinlerinde ise noktalama işareti kullanılır.134135
Köken olarak İbrani alfabesinde sadece sessiz harfler bulunurdu fakat zamanla matres lectionis olarak bilinen א, ה, ו, י, harfleri sesli harflerin yerine de kullanılır oldu.136137 Bu durumun, fonetik gelişimin bir parçası olduğu düşünülmektedir.138 Her ne kadar ilk İbrani ortografisinin örneği bulunamadıysa da eski Fenikece ve Moavca'nın Birinci Tapınak döneminde İbranice'nin nasıl yazıldığıyla ilgili fikirler sunar.139 MÖ 10. yüzyıldaki Fenike yazıları matres lectiones{{'}}in kullanıldığını göstermemektedir; örneğin לפנ ve ז keliemeleri sonradan לפני ve זה olmuştur.140 Matres lectionisler sonradan kelime sonlarına eklendi.141 Matres lectiones kullanılmayan kelimelere "bozuk" diğerlerine "tam" denir.142
Tahminen Ahit İbranicesi, bugünün metinlerine kıyasla daha bozuk bir ortografi içermektedir.143 Matres lectiones kullanımı açısından Musa metinleri daha muhafazakâr kalırken Samiri Tevratı ve Kumran geleneğinde sesli harflerin daha özgürce kullanıldığı görülür.144 Musa metinlerinde sesli harfler genelde uzun harfleri belirtmek içi kullanılır.145 Kumran geleneğinde, uzunluğuna veya kısalığına bakmaksızın kalın ünlüler genelde ו ile simglenir.146147 "i" ve "e" sesleri için ise י kullanılır.148149
Genelde Ahit İbranicesi'nde sesli harfler gösterilmemektedir. Ahit metinlerini sunan Yunanca ve Latince yazılar, Ahit İbranicesi'ndeki ünlülerin doğasını gösterir. Özellikle MÖ 3.-2. yüzyılda Koini Yunancası ile yazılan Septuagint'teki150 özel isimler bunun kanıtıdır. 7. ve 8. yüzyılda, Ahit metnindeki sesli harfleri göstermek için çeşitli seslendirme notasyonları geliştirildi.151 En belirgin, en iyi korunmuş ve hâlen kullanılmakta olan tek sistem Tiberya seslendirme sistemidir ve 850'li yıllarda yaratılmıştır.152153 Mevcut bazı yazılarda üst çizgisel seslendime olarak bilinen Babil seslendirmesi ve Filistin seslendirmesi bulunur; buna "üst çizgisel seslendirme" denmesinin sebebi seslendirme işaretlerinin harfin üzerine yazılmasıdır.154155 Buna ilave olarak, Samiri İbranicesi okuma geleneği bu sistemlerden bağımsızdır; örneğin Hakim Şimşon'a Sampson denir.156 Bu sistemlerin tamamı orijinal Ahit İbranicesi'ni yeniden yapılandırmak için kullanılmaktadır.
İlk aşamada paleo-İbranice yazılan belgelerde kelimeler çizgiyle ayrılmaktaydı, ardından Meşa Steli, Siloam yazıtı, Ofel yazıtı ve paleo-İbranice olan Kumran belgelerinde noktalarla ayrılmaya başlamıştır.157 Kelimelerin ayrılışı Fenike yazıtlarında kullanılmamaktaydı; fakat Nahmanides'e göre Ahit metinlerinde kelimlerin ayrıldığıyla ilgili bir kanıt yoktur.158 Kelimelerin birbirlerinden ayrılışı MÖ 7. yüzyılda Aramca belgelerde görülür.159 Sesli harfleri göstermenin yanı sıra Tiberya sistemi vurguları belirten işaretler de kullanmıştır.160161
Tiberya, Babil ve Filistin okuma geleneklerinin nesli tükenmiş olmasına rağmen zamanla Yemen, Sefarad, Aşkenaz ve Samiri okuma sistemleri gelişmiştir. Modern İbranice telaffuzu da Ahit metinlerini okurken kullanılmaktadır. Modern okuma geleneği sadece Tiberya sisteminden gelmemektedir; örneğin Sefarad geleneğindeki kamatz gadol ile katan arasındaki farklılık Tiberya öncesine dayanır.162 Fakat, sesli harfleri belirtmek için kullanılan tek ortografik sistem Tiberya seslendirmesidir.
Ahit İbranicesi için yeniden yapılandırılan fonoloji şöyledir:
Ahit İbranicesi'nin varlığı boyunca <span style="background:#EEE8AA;padding:0px 2px;">kullanılması bırakılan</span> ve <span style="background:#CAFF70;padding:0px 2px;">sonradan eklenen</span> ünsüzler renklerle ifade edilmiştir.
<table> <caption><strong>Ahit İbranicesi ünsüzleri</strong><a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref"><sup>1</sup></a><a href="#fn2" class="footnote-ref" id="fnref2" role="doc-noteref"><sup>2</sup></a></caption> <thead> <tr class="header"> <th></th> <th><p>Dudaksı</p></th> <th><p>Dişcil</p></th> <th><p>Yarı Dişcil</p></th> <th><p>Ön Damaksıl</p></th> <th><p>Arka Damaksıl</p></th> <th><p>Farinksel</p></th> <th><p>Girtlaksıl</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>Genizcil</p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Süreksiz</p></td> <td><p><small>sessiz</small></p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><small>sesli</small></p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><small>vurgulu</small></p></td> <td></td> <td><p><a href="#fn3" class="footnote-ref" id="fnref3" role="doc-noteref"><sup>3</sup></a><a href="#fn4" class="footnote-ref" id="fnref4" role="doc-noteref"><sup>4</sup></a></p></td> <td></td> <td></td> <td><p><a href="#fn5" class="footnote-ref" id="fnref5" role="doc-noteref"><sup>5</sup></a><a href="#fn6" class="footnote-ref" id="fnref6" role="doc-noteref"><sup>6</sup></a></p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Sürtünmeli</p></td> <td><p><small>sessiz</small></p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td><p><a href="#fn7" class="footnote-ref" id="fnref7" role="doc-noteref"><sup>7</sup></a><a href="#fn8" class="footnote-ref" id="fnref8" role="doc-noteref"><sup>8</sup></a></p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><small>sesli</small></p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td><p><a href="#fn9" class="footnote-ref" id="fnref9" role="doc-noteref"><sup>9</sup></a><a href="#fn10" class="footnote-ref" id="fnref10" role="doc-noteref"><sup>10</sup></a></p></td> <td><p><a href="#fn11" class="footnote-ref" id="fnref11" role="doc-noteref"><sup>11</sup></a></p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><small>vurgulu</small></p></td> <td></td> <td><p><a href="#fn12" class="footnote-ref" id="fnref12" role="doc-noteref"><sup>12</sup></a></p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Sürekli</p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Titrek</p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote"></li> <li id="fn2" role="doc-endnote"></li> <li id="fn3" role="doc-endnote"></li> <li id="fn4" role="doc-endnote"></li> <li id="fn5" role="doc-endnote"></li> <li id="fn6" role="doc-endnote"></li> <li id="fn7" role="doc-endnote"></li> <li id="fn8" role="doc-endnote"></li> <li id="fn9" role="doc-endnote"></li> <li id="fn10" role="doc-endnote"></li> <li id="fn11" role="doc-endnote"></li> <li id="fn12" role="doc-endnote"></li> </ol> </section>Ahit İbranicesi ünsüzleri163164
Ahit İbranicesi'nin ünlü sistemi zaman içinde büyük değişikliklere uğramıştır. Aşağıda adı geçen ünlü harfler İbranice'nin ilk aşamasından, Tiberya, Babil ve Filistin ve Samiri seslendirme sistemlerinden yeniden yapılandırılmıştır. Bazı geleneklerde bulunmayan ünsüzler <span style="background:#BBDDEE;padding:0px 2px;">renkli</span> gösterilmiştir.
<table> <thead> <tr class="header"> <th><p>Proto-İbranice<a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref"><sup>1</sup></a></p></th> <th><p>Secunda İbranicesi<a href="#fn2" class="footnote-ref" id="fnref2" role="doc-noteref"><sup>2</sup></a></p></th> <th><p>Tiberya, Babil ve Filistin İbranicesi<a href="#fn3" class="footnote-ref" id="fnref3" role="doc-noteref"><sup>3</sup></a><a href="#fn4" class="footnote-ref" id="fnref4" role="doc-noteref"><sup>4</sup></a><a href="#fn5" class="footnote-ref" id="fnref5" role="doc-noteref"><sup>5</sup></a></p></th> <th><p>Samiri İbranicesi<a href="#fn6" class="footnote-ref" id="fnref6" role="doc-noteref"><sup>6</sup></a></p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><table> <thead> <tr class="header"> <th></th> <th><p>Ön</p></th> <th><p>Arka</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>Kapalı</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Yarı Kapalı</p></td> <td><p>()</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Açık</p></td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table></td> <td><table> <thead> <tr class="header"> <th></th> <th><p>Ön</p></th> <th><p>Arka</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>Kapalı</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Yarı Kapalı</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Açık</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Daraltılmış</p></td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table></td> <td><table> <thead> <tr class="header"> <th></th> <th><p>Ön</p></th> <th><p>Arka</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>Kapalı</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Yarı Kapalı</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Yarı Açık</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Açık</p></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Daraltılmış</p></td> <td><p> </p></td> <td></td> </tr> </tbody> </table></td> <td><table> <thead> <tr class="header"> <th></th> <th><p>Ön</p></th> <th><p>Arka</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>Kapalı</p></td> <td><p></p></td> <td><p></p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Orta</p></td> <td><p></p></td> <td><p>()</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Açık</p></td> <td><p></p></td> <td><p></p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>Daraltılmış</p></td> <td><p>()</p></td> <td></td> </tr> </tbody> </table></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote">Steinberg, David (2010). History of the Ancient and Modern Hebrew Language "History of the Ancient and Modern Hebrew Language". <a href="http://www.adath-shalom.ca/history_of_hebrew2a.htm">History of the Ancient and Modern Hebrew Language</a> .<a href="#fnref1" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn2" role="doc-endnote">Janssens, Gerard (1982). "Studies in Hebrew historical linguistics based on Origen's Secunda". Orientalia Gandensia (Uitgeverij Peeters) 9. ISBN 2-8017-0189-0.<a href="#fnref2" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn3" role="doc-endnote"></li> <li id="fn4" role="doc-endnote"></li> <li id="fn5" role="doc-endnote"></li> <li id="fn6" role="doc-endnote"></li> </ol> </section>Proto-İbranice'de vurgu sondan bir önceki hecede yer almaktaydı.165 İbranice'ye sonradan giren, son hecenin vurgulanması geleneği son ünlü harfin düşmesine sebep olmuştur; böylece proto-Semitik vurgu yeri korunmuştur. Tiberya İbranicesi'ndeki vurgu fonemiktir ve genelde sonda bulunur.166 Secunda'da vurgu olduğuna dair kanıt yoktur.167 Tiberya İbranicesi gibi son ünlü harfi düşüren Samiri İbranicesi'nde genelde Proto-Semitik vurgu bulunmaz ve genelde sondan bir önceki hecede bulunur.168 Kumran İbranice'sindeki vurgunun Samiri İbranicesi'ne benzediğine dair kanıtlar mevcuttur.169
Orijinal kaynak: kutsal ibranice. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Mishnah Gittin 9:8, etc. ↩
Rainey, Anson (2008). "Shasu or Habiru. Who Were the Early Israelites?". Biblical Archeology Review (Biblical Archaeology Society) 34 (06 (Nov/Dec)). 1 . ↩
Waltke, Bruce K.; O'Connor, M. (1990). An Introduction to Biblical Hebrew Syntax. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. ISBN 0-931464-31-5. ↩
Sáenz-Badillos, Angel (1993). A History of the Hebrew Language. Cambridge University Press. ISBN 0-521-55634-1. ↩
Steiner, Richard C. (1997), "Ancient Hebrew", in Hetzron, Robert, The Semitic Languages, Routledge, pp. 145–173, ISBN 0-415-05767-1 ↩
Feldman, Rachel (2010). "Most ancient Hebrew biblical inscription deciphered". 2 . Retrieved 15 June 2011. ↩
Blau, Joshua (2010). Phonology and Morphology of Biblical Hebrew. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. ISBN 1-57506-129-5. ↩
Tov, Emanuel (1992). Textual Criticism of the Hebrew Bible. Minneapolis: Augsburg Fortress. ISBN 978-0-8006-3429-2. ↩
Frank, Yitzhak (2003). Grammar for Gemara and Targum Onkelos. Jerusalem, Israel: Ariel United Israel Institutes. ISBN 1-58330-606-4. ↩
Rendsburg, Gary A. (1997), "Ancient Hebrew Phonology", in Kaye, Alan, Phonologies of Asia and Africa, Eisenbrauns, pp. 65–83, ISBN 1-57506-019-1 ↩
Dolgopolsky, Aron (1999). From Proto-Semitic to Hebrew. Milan: Centro Studi Camito-Semitici di Milano. ↩
Rendsburg, Gary A. (1999), "Notes on Israelian Hebrew (I)", in Avishur, Yitzhak Avishur; Deutsch, Robert, Michael: Historical, Epigraphical and Biblical Studies in Honor of Prof. Michael Heltzer, Tel Aviv: Archaeological Center Publications, pp. 255–258 ↩
Shanks, Hershel (2010). "Oldest Hebrew Inscription Discovered in Israelite Fort on Philistine Border". Biblical Archaeology Review 36 (2): 51–6. 3 . ↩
Yardeni, Ada (1997). The Book of Hebrew Script. Jerusalem: Carta. ISBN 965-220-369-6. ↩
Sperber, Alexander (1959). A Grammar of Masoretic Hebrew. Copenhagen: Ejnar Munksgaard. ↩
Jobes, Karen H.; Silva, Moises (2001). Invitation to the Septuagint. Paternoster Press. ISBN 1-84227-061-3. 5 . ↩
Ben-Ḥayyim, Ze'ev (2000). A Grammar of Samaritan Hebrew. Jerusalem: The Hebrew University Magnes Press. ISBN 1-57506-047-7. ↩
Yeivin, Israel (1980). Introduction to the Tiberian Masorah. Scholars Press. ISBN 0-89130-373-1. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page